List Alberta Einsteina

W styczniu 1958 roku Archiwum Polskiej Akademii Nauk otrzymało w darze od Krystyny Wolfke, drugiej żony Mieczysława Wolfkego (1883–1947), prekursora telewizji i holografii, rękopiśmienną spuściznę tego polskiego lidera światowej fizyki.

W styczniu 1958 roku Archiwum Polskiej Akademii Nauk otrzymało w darze od Krystyny Wolfke, drugiej żony Mieczysława Wolfkego (1883–1947), prekursora telewizji i holografii, rękopiśmienną spuściznę tego polskiego lidera światowej fizyki. Spuścizna została uzupełniona w 1967 roku dzięki darom syna Mieczysława Wolfkego Karola, profesora prawa międzynarodowego na Uniwersytecie Wrocławskim, oraz profesora Macieja Suffczyńskiego, autora ogłoszonej w „Postępach Fizyki” w 1972 i 1983 roku biografii Mieczysława Wolfkego.

W latach 1902–1907 Wolfke studiował na Uniwersytecie w Liège i na paryskiej Sorbonie. W roku 1910 otrzymał doktorat z odznaczeniem na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Wrocławskiego, gdzie zajmował się m.in. zagadnieniem promieni katodowych i gdzie wspólnie z Karolem Ritzmannem (bratem przyszłej żony Agnieszki) prowadził badania nad nowym rodzajem lampy kadmowo-rtęciowej. W roku 1913 przeniósł się na Politechnikę Federalną w Zurychu, gdzie w semestrze letnim habilitował się z fizyki teoretycznej i doświadczalnej u profesora Alberta Einsteina, który od 1912 do 1914 roku był tam profesorem nadzwyczajnym fizyki teoretycznej. Praca habilitacyjna napisana została jeszcze w Zakładzie Fizyki na Politechnice w Karlsruhe, gdzie Wolfke był asystentem profesora Ottona Lehmanna i gdzie zajmował się zagadnieniem teorii obrazu dyfrakcyjnego (1912). Rozprawa dotyczyła teorii powstawania obrazu w mikroskopie. Opublikował wówczas Wolfke wiele prac dotyczących teorii promieniowania cieplnego w powiązaniu z teorią kwantów światła Alberta Einsteina oraz powstawania widma promieniowania wodoru. Po opuszczeniu Zurychu przez Einsteina Wolfke przejął jego obowiązki dydaktyczno-naukowe na Uniwersytecie i Politechnice Zuryskiej.

W grupie materiałów biograficznych w spuściźnie profesora Mieczysława Wolkfego, przechowywanej w Archiwum Polskiej Akademii Nauk, są m.in. papiery dotyczące właśnie jego habilitacji u profesora Alberta Einsteina. Jest tu m.in. dokument z 26 maja 1913 roku, zawierający omówienie wniosku habilitacyjnego Mieczysława Wolfkego przez przewodniczącego VIII Wydziału Politechniki Zuryskiej Grossmana, podkreślającego pozytywne opinie o habilitancie profesorów Einsteina i Weissa. Rada Wydziału 8 maja przyznała Wolfkemu veniam legendi z optyki.

Wśród nielicznej korespondencji Mieczysława Wolfkego, podzielonej na pocztę wychodzącą i wpływającą, są dwa listy polskiego fizyka do Alberta Einsteina z 1946 roku. Jeden (maszynopis) napisany został 10 lipca w Sztokholmie, gdzie profesor przebywał jako delegat rządu polskiego do spraw zakupu aparatury naukowo-badawczej, i dotyczy pracy Mieczysława Wolfkego Ueber die Multiphotone (zresztą dołączonej do listu); Wolfke prosi w nim profesora Einsteina o uwagi.

List Mieczysława Wolfkego do Alberta Einsteina, 10 lipca 1946, Materiały Mieczysława Wolfkego, APAN, III–71, j. 23, k. 4

Drugi list (również maszynopis) napisany został 17 sierpnia w Zurychu, gdzie profesor w latach 1946/1947 wykładał gościnnie fizykę niskich temperatur na Politechnice Federalnej i gdzie 4 maja 1947 roku zmarł.

List Mieczysława Wolfkego do Alberta Einsteina, 17 sierpnia 1946, Materiały Mieczysława Wolfkego, APAN, III–71, j. 23, k. 13

Jest to odpowiedź na pismo Alberta Einsteina z 17 lipca tegoż roku z Princeton. Einstein, zmuszony do opuszczenia Niemiec, od 1933 roku był profesorem w Institute for Advancet Study w tym mieście.

List Alberta Einsteina do Mieczysława Wolfkego, 17 lipca 1946, Materiały Mieczysława Wolfkego, APAN, III–71, j. 24, k. 7

List Einsteina — oczywiście po niemiecku, gdyż genialny uczony naprawdę biegle posługiwał się tylko tym językiem (mimo długiego pobytu w Stanach Zjednoczonych jego znajomość angielskiego ograniczała się do najprostszych zwrotów i kilkuset podstawowych wyrazów, niezbędnych do życia w USA) — utrzymany jest w serdecznym tonie i zaczyna się słowami: „Kochany Panie Wolfke, cieszę się, że po takim długim czasie możemy znów porozmawiać”, a kończy formułką: „Z przyjacielskimi pozdrowieniami i życzeniami — Wasz A. Einstein”. List, którego autor porusza zagadnienia fizyki teoretycznej, zawiera skomplikowane i niezrozumiałe dla przeciętnego umysłu rozważania na temat natury światła i energii kinetycznej elektronów. Ten unikatowy, doskonale zachowany rękopiśmienny dokument, do którego dołączona jest notatka Mieczysława Wolfkego, w której polski uczony komentuje zawarte w piśmie rozważania swojego mentora i przyjaciela, przechowywany jest w Archiwum Polskiej Akademii Nauk i był w tym roku prezentowany podczas Nocy Muzeów w Pałacu Staszica.

Notatka Mieczysława Wolfkego do listu Alberta Einsteina z 17 lipca 1946 roku, b.d., Materiały Mieczysława Wolfkego, APAN, III–71, j. 24, k. 8

Joanna Arvaniti
Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie