Czcionka: A- A A+

O Archiwum

Archiwum Polskiej Akademii Nauk powstało na mocy Uchwały nr 167/53 Sekretariatu Naukowego PAN z 1 grudnia 1953 roku. W 1954 roku powstał Oddział Archiwum PAN w Krakowie, w 1956 — Oddział Archiwum PAN w Poznaniu. W 1974 roku został utworzony Oddział Archiwum PAN w Katowicach z siedzibą w Zabrzu. Od 1982 roku jego siedziba znajduje się w Wodzisławiu Śląskim. Zadania Archiwum PAN sprecyzowane zostały w Statucie, nadanym przez Sekretariat Naukowy Polskiej Akademii Nauk w 1962 roku. Archiwum PAN stało się naukową placówką pomocniczą. W latach 1962–1977 podlegało Prezydium PAN, w okresie 1977–1997 należało do placówek Wydziału I Nauk Społecznych PAN. Nowe regulacje prawne, oparte na Ustawie o PAN z 1997 roku, sytuują Archiwum PAN przy Prezesie Polskiej Akademii Nauk, który wykonuje swoje zwierzchnictwo poprzez Wydział I. W maju 2002 roku Oddział Archiwum PAN w Krakowie usamodzielnił się. Przy Archiwum PAN pozostały nadal dwa oddziały.

Cele i zadania Archiwum PAN

Archiwum PAN w Warszawie wraz z oddziałami jest wiodącą placówką archiwalną Polskiej Akademii Nauk, posiadającą zasób historyczny, gromadzącą i przechowującą materiały archiwalne jednostek organizacyjnych PAN, posiadającą prawo gromadzenia spuścizn uczonych, dokumentacji towarzystw i instytucji naukowych w formie daru, depozytu i zakupu.

Zasób Archiwum PAN

Zasób Archiwum PAN jest podzielony na trzy działy. Dział I obejmuje akta instytucji naukowych, redakcji i komitetów. Najważniejsze z nich to zespoły instytucji, które działały przed powstaniem Polskiej Akademii Nauk i przekazały jej swoją dokumentację: Towarzystwo Naukowe Warszawskie (1907–1952), Kasa im. Józefa Mianowskiego (1881–1951), Polskie Towarzystwo Historyczne (1886–1939, 1947–1968), Kongresy Nauki Polskiej I–III (1951–1986). Dział II obejmuje dokumenty wytworzone przez Polską Akademię Nauk — jej władze, jednostki organizacyjne, placówki naukowe oraz towarzystwa naukowe dotowane przez PAN do 1983 roku. Dział III obejmuje spuścizny uczonych polskich. Są to materiały pochodzenia prywatnego. Archiwum Polskiej Akademii Nauk gromadzi również fotografie i medale, posiada też różne kolekcje, jak kolekcja dokumentów do dziejów Uniwersytetu Wileńskiego czy zbiór nekrologów uczonych polskich, a także mikrofilmy i fotokopie. Archiwum ma także bibliotekę.

Opracowanie zbiorów

Zbiory pochodzenia kancelaryjnego

1 stycznia 1962 roku Zarządzenie Sekretariatu Naukowego Polskiej Akademii Nauk wprowadziło w kancelariach jednostek organizacyjnych system bezdziennikowy, oparty na jednolitym wykazie akt w systemie dziesiętnym. Wydano Zbiór przepisów o postępowaniu z dokumentacją aktową w PAN (1963, 1979), opracowano przykładowy rzeczowy wykaz akt (1988, 1998). Zbiory opracowywane są zgodnie z normami stosowanymi w polskiej służbie archiwalnej.

Zbiory pochodzenia prywatnego (spuścizny)

Archiwum Polskiej Akademii Nauk wypracowało własne metody opracowywania spuścizn, które zaakceptowane zostały również w innych polskich archiwach. Wydano Wytyczne opracowania archiwalnego spuścizn rękopiśmiennych. Projekt, Warszawa 1959; Wytyczne opracowania spuścizn archiwalnych po uczonych, Warszawa 1990. Wytyczne… są znaczącym wkładem Archiwum PAN do archiwistyki polskiej. Medale i fotografie opracowywane są zgodnie ze stosowanymi normami.

Pomoce archiwalne

Centralny Inwentarz Materiałów Źródłowych do Dziejów Nauki i Techniki Polskiej (opracowywany od 1970 r.); spisy zdawczo-odbiorcze (głównie zespoły otwarte pochodzenia kancelaryjnego); inwentarze poszczególnych zespołów; „Biuletyn Archiwum Polskiej Akademii Nauk”, który publikuje inwentarze zespołów; Przewodnik po zasobie Archiwum PAN (1965, 1978, 1999); baza SEZAM.

KATALOG - BIBLIOTEKA PAN ARCHIWUM w Warszawie oraz nowości

BIBLIOTEKA UNIWERSYTETU WARSZAWSKIEGO 

KaRo - Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich

PORTAL CZASOPISM NAUKOWYCH 

 

Dzieje Biblioteki Archiwum Polskiej Akademii Nauk sięgają roku 1954, czyli początków działalności Archiwum. Przez pierwsze lata Biblioteka dysponowała niedużym księgozbiorem podręcznym, który z upływem czasu zaczął się specjalizować i systematycznie powiększać. Zasób jej jest otwarty i obecnie liczy przeszło 11 tysięcy woluminów druków zwartych i prawie tyle samo wydawnictw ciągłych.

Biblioteka Archiwum PAN gromadzi księgozbiór o charakterze specjalistycznym, z głównym uwzględnieniem druków z zakresu historii nauki, oświaty, techniki oraz biografistyki. Spełnia ona podwójną funkcję. Po pierwsze, dzięki bogatemu księgozbiorowi umożliwia opracowywanie posiadanych spuścizn archiwalnych — zatem uczestniczy w pracach naukowo-badawczych. Po wtóre, gromadzi rzadko spotykane wśród zbiorów innych bibliotek wydawnictwa — o charakterze regionalnym i ogólnopolskim — dokumentujące funkcjonowanie towarzystw i instytucji naukowych oraz wyższych uczelni. Materiały te stanowią bardzo cenne uzupełnienie dokumentacji archiwalnej, zniszczonej lub zagubionej podczas II wojny światowej. W tym właśnie zakresie tematycznym Biblioteka Archiwum PAN posiada prawie kompletny zbiór wydawnictw o charakterze oficjalnym lub półoficjalnym, między innymi takich organizacji jak:

Towarzystwo Naukowe Warszawskie („Roczniki”, „Sprawozdania”, „Sprawozdania Wydziałów” do roku 1907);
Królewskie Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk („Roczniki” za lata 1802 – 1830);
Towarzystwo Naukowe Krakowskie połączone z Uniwersytetem Krakowskim („Roczniki” obejmujące okres od 1817 do 1872 roku);
Polska Akademia Umiejętności („Roczniki”, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń” od 1873 roku)” Sprawozdania”, „Nauka Polska’ od 1918 roku);
Towarzystwo Przyjaciół Nauk we Lwowie („Sprawozdania” do 1921 roku);
Towarzystwo Naukowe w Przemyślu („Roczniki” od 1911 roku);
Towarzystwo Naukowe na Śląsku („Roczniki” od 1929 roku);
Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Wilnie („Ateneum Wileńskie” od 1923 roku);
Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk („Roczniki” od roku 1860);
Towarzystwo Naukowe w Toruniu („Roczniki” od 1891 roku);
Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku („Roczniki” od połowy 1927 roku).

Wśród gromadzonych przez nas materiałów na uwagę zasługują — otrzymywane w ramach współpracy — egzemplarze wydawnictw dokumentacyjnych większości działających w Polsce wyższych uczelni. Są to tak zwane „składy osobowe” i „spisy wykładów”, które stanowią cenne źródło w pracach badawczych dla historyków kultury i oświaty polskiej. Najstarsze tego typu wydawnictwa dotyczą:

Szkoły Głównej Warszawskiej (za lata 1863–1870);
Uniwersytetu Warszawskiego (od 1869 do 1870 roku);
Uniwersytetu Lwowskiego (od 1894 roku);
Wyższej Szkoły Handlu Zagranicznego we Lwowie (od roku 1929);
Politechniki Lwowskiej (od 1918 roku);
Uniwersytetu Wileńskiego (za lata 1919–1938).

W Bibliotece znajdują się także pojedyncze egzemplarze tego typu wydawnictw dotyczące faktów z życia uczelni zagranicznych w Dorpacie („Personal der Kaiserlichen Universität zu Dorpat” za 1876-1891), Petersburgu („Academia Caesarea Romano-Catholica Ecclesiastica Petroplitan” z roku 1885, 1892/1893–1894/1895, 1899/1900 i 1906/1907–1908/1909) czy Cambridge („Cambridge Springs” z 1917 roku).

Biblioteka Archiwum PAN posiada również cenny i liczny zbiór XVIII, XIX i XX-wiecznych „Sprawozdań Szkół Średnich”. Obejmuje on 215 tytułów, co daje pond 1100 roczników zawierających spisy nauczycieli, uczniów oraz relacje z aktywności edukacyjnej i pedagogicznej danej placówki oświatowej. „Sprawozdania...” te w okresie zaborów stanowiły jedną z nielicznych form popularyzacji nauki polskiej. Opublikowano w nich między innymi pierwszą w Polsce historię matematyki Wojciecha Chęciawskiego wydaną w 1830 roku. Z kolei po I wojnie światowej zamieszczano w nich spisy poległych nauczycieli i uczniów, często z obszernymi notkami biograficznymi, co stanowi dodatkową ich wartość dla historyków. Biblioteka Archiwum PAN swój księgozbiór pozyskuje na zasadach zakupów (księgarskich, antykwarycznych i aukcyjnych), wymiany międzybibliotecznej, darów osób indywidualnych oraz innych placówek naukowych, jak również włączaniu książek i czasopism pochodzących ze spuścizn archiwalnych. W taki na przykład sposób księgozbiór wzbogacił się o zbiory profesora Zygmunta Kolankowskiego czy profesora Tadeusza Dzierżykraya-Rogalskiego. Biblioteka obsługuje głównie pracowników Archiwum i innych instytutów PAN znajdujących się na teranie Pałacu Staszica. Prócz tego prowadzi wymianę międzybiblioteczną z Biblioteką Narodową, Biblioteką Uniwersytecką, Biblioteką Miasta Stołecznego Warszawy, Biblioteką Instytutu Badań Literackich PAN, Lektorium Instytutu Historycznego UW i Biblioteką Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych UW. Biblioteka Archiwum PAN dysponuje tradycyjnym, kartkowym katalogiem alfabetycznym książek i periodyków, który posiada bogaty system odsyłaczy.

Regulamin Biblioteki Archiwum Polskiej Akademii Nauk

  1. Ze zbiorów Biblioteki mogą korzystać:
    - pracownicy Archiwum;
    - biblioteki naukowe.
  2. Wypożyczanie książek przez czytelników może odbywać się tylko na własne konto.
  3. Na każdą wypożyczoną książkę lub czasopismo czytelnik wypisuje rewers.
  4. Książki wypożyczane są na okres pół roku pracownikom Archiwum, zaś bibliotekom na okres jednego miesiąca. Termin zwrotu może być w uzgodnionych przypadkach przedłużony.
  5. Biblioteka może zażądać zwrotu książki przed upływem terminu.
  6. W wypadku zagubienia lub zniszczenia książki czytelnik zobowiązany jest do odkupienia tej samej pozycji, a jeżeli jest to niemożliwe płaci on ekwiwalent ustalony komisyjnie, tj. wartość antykwaryczną danej publikacji.
  7. W przypadku nieuzgodnionego przetrzymania książek ponad okres jednego roku Biblioteka ma prawo wystąpić do czytelnika o ekwiwalent za wypożyczone pozycje tak, jakby zostały one zagubione lub zniszczone.
  8. Praktykanci i czytelnicy z zewnątrz mogą korzystać ze zbiorów Biblioteki tylko na miejscu w czytelni.
  9. Bibliotekarz ma obowiązek pomóc czytelnikowi przy posługiwaniu się katalogiem oraz udzielić wyczerpujących informacji na temat zasobów bibliotecznych.
  10. Książki wypożyczane na kilka godzin, niewynoszone poza pokój nr 01, należy wpisywać do „Zeszytu wypożyczeń”.
  11. Na wszystkie książki wynoszone poza pokój nr 01 (nawet na krótko) należy każdorazowo wypełnić rewers.
  12. Przed wyznaczonym terminem skontrum czytelnicy powinni zwrócić wszystkie wypożyczone książki i czasopisma.
  13. Czytelnicy korzystający z księgozbioru podręcznego powinni podać do celów statystycznych ilość wykorzystanych woluminów.

Podkategorie

Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie

ul. Nowy Świat 72 

00-330 Warszawa

kwerenda@archiwum.pan.pl

tel./fax +48 22 657 27 88

tel. +48 22 657 28 92

Pracownia Naukowa

czynna od poniedziałku do piątku 

od 9.00 do 15.30

fb