Dziś w dłoni braterskiej opłatek lśni biały

…Dziś w dłoni braterskiej opłatek lśni biały,
Symbolem pokoju i wiary…                    

Gdy gwiazdka w Wigilię na niebie zaświeci,
Mówią, że smutek ulata…
Więc fora ze dwora – niech leci, niech leci,
Daleko, za krańce gdzieś świata.

(Bronisława z Kordzikowskich Rudzińska, 23 grudnia 1895; Materiały R. Szwoynickiego, syg. 39, k. 37)

Zbliża się Wigilia, dzień pełen magii, cudów i symboli. Głęboką symboliką nasycony jest gest łamania się opłatkiem, będący wyrazem otwarcia się na drugiego człowieka, umocnienia więzi rodzinnych i przyjacielskich. Jest to zwyczaj na wskroś polski. Szczególnego znaczenia nabierał w okresach zawieruch dziejowych. Od powstań narodowych XIX wieku aż po stan wojenny traktowany był jako symbol ciągłości narodowej.

 
Dziś święcim pamiątkę wielkiego dnia chwały
I Ojców obyczaj prastary,
Dziś w dłoni braterskiej opłatek lśni biały,
Symbolem pokoju i wiary.

(ibidem)

Zwyczaj rozpowszechnił się na ziemiach polskich w okresie zaborów. Do najbliższych, z którymi nie mogło się spotkać osobiście, przesyłano opłatek w listach. Służyły do tego opłatki małego formatu.

W PAN Archiwum w Warszawie w księdze Silva rerum Romana Szwoynickiego (syg. 39) zachowały się opłatki z lat 1879, 1895 i 1897. Są to kawałki białych, zielonych i różowych opłatków, które zostały przyklejone do kartki papieru. Wszystkie zostały podpisane np.: Dosiego roku Matka, Dosiego roku Kazia, Służba, Dosiego roku Kucharz itp. Najstarszy kawałek od Matki nosi adnotację: Opłatek wigilijny przysłany dla mnie do Warszawy w 1879 roku. Jednemu z opłatków towarzyszy nawet siano.

Obchodźmy to Święto w serdecznej radości,
Niech troska nam czoła nie mroczy,
Niech serca się łączą w chrześcijańskiej miłości,
Opłatek dziś wszystkich jednoczy!

(ibidem)

Z okazji zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia najlepsze życzenia pomyślności dla wszystkich użytkowników i sympatyków składają Dyrekcja i pracownicy PAN Archiwum w Warszawie. Aby Nowy Rok był jeszcze lepszy niż ten, co właśnie mija!