Zamach w cieniu Pałacu Staszica

Patrz!... z zaułków w zaułki
Kaukaskie się konie rwą -
Jak przed burzą jaskółki,
Wyśmigając przed pułki:
Po sto - po sto - -
- Gmach - zajął się ogniem, przygasł znów,
Zapłonął znów - - i oto - pod ścianę -
Widzę czoła ożałobionych wdów
Kolbami pchane - -
I znów widzę, acz dymem oślepian,
Jak przez ganku kolumny
Sprzęt podobny do trumny
Wydźwigają... runął... runął - Twój fortepian!

Powyższy fragment wiersza Cypriana Kamila Norwida pt. „Fortepian Szopena” odnosi się do jednego z wydarzeń powstania styczniowego, które miało miejsce 19 września 1863 roku. W związku z przypadającą w tym roku 150-ą rocznicą polskiego zrywu narodowego warto je przypomnieć, tym bardziej, że rozegrało się tuż obok siedziby PAN Archiwum, na zwężonym odcinku ulicy Nowy Świat, pomiędzy Pałacem Staszica a Pałacem Zamojskich.

Fortepian Chopina był jednym z wielu wartościowych przedmiotów wyrzuconych tego dnia z okien domu Zamojskich przez rosyjskich żołdaków w odwecie za nieudany zamach na namiestnika Królestwa Polskiego Fiodora Berga. Około godziny 17-ej, kiedy hrabia wracał z wycieczki na Wolę, podczas której oglądał pole bitwy z 1831 roku, do swojej siedziby na Zamku Królewskim z okien mieszkania nr 6 na trzecim piętrze domu Zamojskich posypały się bomby, butelki z łatwopalnym płynem i strzały. Za zamachem stał w głównej mierze należący do frakcji Czerwonych Ignacy Chmieleński.

Akcja zakończyła się niepowodzeniem. Siedemdziesięcioletniemu Bergowi nic się nie stało, pomimo przebicia powozu w siedemnastu miejscach. Ucierpiała jego eskorta. Odpowiedź Rosjan była natychmiastowa. Pozostali przy życiu kozacy obstawili bramy domu Zamojskich. W godzinę później przyciągnięto ciężkie armaty. Budynku jednak nie ostrzelano lecz postanowiono go zdobyć.  Carscy żołnierze wtargnęli do środka, aresztując wszystkich zatrzymanych wewnątrz mężczyzn i dewastując wnętrza. Powyrzucano niemal wszystkie wartościowe rzeczy. Rozkradziono biżuterię i srebra rodowe Zamojskich. Zamachowcom udało się uciec.

„Jękły głuche kamienie -
Ideał sięgnął bruku"

Rosjanie znoszą wyrzucone z domu Zamojskich rzeczy na stos, który zapłonie obok pomnika Kopernika; http://pl.wikipedia.org/wiki/Zamach_na_Fiodora_Berga_w_Warszawie

Fortepian Chopina wyrzucony z mieszkania siostry kompozytora Izabeli Barcińskiej znalazł się na wielkiej stercie leżących na ulicy przedmiotów. Wydano rozkaz spalenia połamanych mebli, książek, ubrań, pościeli, obrazów. Wielki stos zapłonął obok pomnika Kopernika. Zagładzie uległa m.in. cenna biblioteka i przygotowane do druku prace mieszkającego w domu Zamojskich orientalisty Józefa Szczepana Kowalewskiego.

Skonfiskowano majątek właściciela budynku Andrzeja Zamojskiego i kazano mu opuścić Królestwo Polskie, a jego syna Stanisława Antoniego Zamojskiego aresztowano i skazano na 8 lat ciężkich robót. Zaostrzono represje wobec społeczeństwa polskiego. Rozpoczęły się publiczne egzekucje powstańców. Berg wydał zarządzenie według którego odpowiedzialność w przypadku zamachu na równi ze sprawcami ponosili wszyscy świadkowie czynu.                       

Katarzyna Słojkowska