Czcionka: A- A A+

Wystawa Twarze Kasy im. Józefa Mianowskiego

Kasa im. Józefa Mianowskiego powstała jako wspierająca naukę instytucja społeczna w 1881 roku pod nazwą Kasa Pomocy dla Osób Pracujących na Polu Naukowym im. dr. Józefa Mianowskiego. Została powołana przez grupę 45 byłych profesorów i studentów Szkoły Głównej Warszawskiej (1862–1869), jedynej polskiej wyższej uczelni w zaborze rosyjskim w tym czasie, dla uczczenia pamięci jej rektora profesora Józefa Mianowskiego, który swą postawą moralną, polityczną i społeczną, a szczególnie swoim rektorskim przemówieniem inauguracyjnym wygłoszonym 25 listopada 1862 roku, w którym podkreślił związki kultury polskiej z kulturą Zachodu, zaskarbił sobie ogromną popularność i sympatię studentów i profesorów. Jej 1. prezesem został jeden z najznakomitszych polskich lekarzy Tytus Chałubiński. Początkowy projekt założenia towarzystwa naukowego nie uzyskał aprobaty władz carskich, utworzono więc fundację, która zgodnie z oficjalnym programem nie prowadziła samodzielnie badań naukowych, lecz „zbierała i rozdzielała fundusze na pomoc ludziom pracującym naukowo”. Kasa przyczyniła się do rozwoju polskiej nauki, inicjując i finansując badania i wydawnictwa naukowe ― podręczniki, monografie, słowniki, encyklopedie (m.in. Wielką encyklopedię powszechną ilustrowaną, Słownik języka polskiego pod red. J. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego) ― oraz udzielając stypendiów i zapomóg uczonym będącym w trudnej sytuacji materialnej, a także przyznając nagrody najwybitniejszym z nich. Prowadziła też własną działalność edytorską, m.in. wydawała rocznik „Nauka Polska. Jej Potrzeby, Organizacja i Rozwój” (od 1918) i almanach o zasięgu międzynarodowym „Organon” (od 1936, obecnie wydawnictwo Instytutu Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk), organizowała zjazdy uczonych, wspierała działalność instytucji naukowych. Korzystała z własnych funduszy pochodzących od darczyńców, z dotacji państwowych oraz z zapisów polskiego geologa Witolda Zglenickiego, właściciela bakijskich szybów naftowych. W 1951 roku Kasa została wchłonięta przez Towarzystwo Naukowe Warszawskie, a następnie przez Polską Akademię Nauk. Reaktywowano ją w 1991 roku jako Kasę im. Józefa Mianowskiego. Fundację Popierania Nauki, a jej 1. prezesem został profesor Władysław Findeisen, obecnie członek honorowy Kasy, dzięki któremu pozyskano fundusze na realizację bogatego programu stypendialnego, z którego skorzystało już ponad półtora tysiąca młodych badaczy, i innych ciekawych przedsięwzięć.

Wystawa Twarze Kasy im. Józefa Mianowskiego przygotowana została z okazji 130. rocznicy powstania i 20. rocznicy reaktywacji tej zasłużonej dla nauki organizacji społecznej na podstawie zbiorów ikonograficznych Polskiej Akademii Nauk Archiwum w Warszawie. Wykorzystano tu również spuściznę Kasy im. Józefa Mianowskiego przechowywaną w Archiwum PAN. Ekspozycja składa się z 20 plansz imitujących karty ze starego albumu fotograficznego. Autorka scenariusza starała się w miarę możliwości zaprezentować zdjęcia nietypowe, np. znanych postaci historycznych z czasów ich młodości. Na planszach można zobaczyć, oprócz portretów Józefa Mianowskiego i dr. Tytusa Chałubińskiego, wizerunki takich wybitnych postaci, jak botanik Jerzy Aleksandrowicz, doktor medycyny Ignacy Baranowski, pisarz Bolesław Prus, prawnik Władysław Holewiński, adwokat, historyk i publicysta Aleksander Kraushar, przemysłowiec, jeden z najbogatszych ludzi w Warszawie Stanisław Leopold Kronenberg, chemik i finansista Jakub Natanson, pisarz noblista Henryk Sienkiewicz, dwukrotna noblistka, najwybitniejsza uczona świata Maria Skłodowska-Curie, filozofowie Tadeusz Kotarbiński, Stanisław Tatarkiewicz i twórca filozoficznej szkoły warszawsko-lwowskiej sam Kazimierz Twardowski, językoznawcy Stanisław Szober, Witold Doroszewski i Tadeusz Lehr-Spławiński, matematyk Kazimierz Żorawski, profesor chemii Wojciech Świętosławski, historyk Tadeusz Manteuffel, jeden z twórców współczesnej chemii kwantowej i 1. przewodniczący Rady Naukowej Kasy po reaktywacji Włodzimierz Kołos, historyk mediewista Aleksander Gieysztor, również historyk mediewista, minister edukacji narodowej w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, kawaler Orderu Orła Białego Henryk Samsonowicz, historyk Jerzy Wyrozumski, profesor automatyki i robotyki, były rektor Politechniki Warszawskiej Władysław Findeisen.

Zdjęcia założycieli i najbardziej zasłużonych działaczy Kasy opatrzone są krótkimi biogramami, eksponującymi głównie ich zasługi dla tej szacownej fundacji. Fotografiom towarzyszą dokumenty — najbardziej dla Kasy istotne, a zarazem ciekawe dla zwiedzających i dotychczas nieupowszechniane, np. Statut Kasy im. Józefa Mianowskiego z 1923 roku, korespondencja z lat 1914–1932, protokoły posiedzeń, dawne i współczesne listy obecności na posiedzeniach Rady Naukowej z autografami najwybitniejszych polskich uczonych.
Każdej planszy towarzyszą odpowiadające jej treści cytaty, w przeważającej części zaczerpnięte z eseju napisanego przez Stefana Żeromskiego na prośbę głównego animatora działalności tej organizacji Stanisława Michalskiego Sprawa Kasy Mianowskiego (Warszawa 1924), zamieszczanego w prasie i kilkakrotnie wydawanego w postaci broszury, w którym autor wzywał społeczeństwo do wspierania nauki polskiej, w szczególności zaś Kasy im. Józefa Mianowskiego.
Scenariusz opracowała Joanna Arvaniti, a autorką projektu plastycznego — z bardzo ciekawą grafiką i śmiałą kolorystyką — jest współpracująca z Archiwum PAN Maria Kaliszczuk-Donaj z Agencji Wydawniczo-Poligraficznej AMALKER.

Wystawa towarzyszyła uroczystej konferencji jubileuszowej, a zaprezentowana została warszawiakom w prestiżowym miejscu na trakcie królewskim — przed Pałacem Staszica, w którym Kasa ma swoją siedzibę od chwili oddania gmachu Towarzystwu Naukowemu Warszawskiemu do czasów obecnych.

Joanna Arvaniti

pdf pobierz   Tablice z wystawy do pobrania

Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie

ul. Nowy Świat 72 

00-330 Warszawa

kwerenda@archiwum.pan.pl

tel./fax +48 22 657 27 88

tel. +48 22 657 28 92

Pracownia Naukowa

czynna od poniedziałku do piątku 

od 9.00 do 15.30

fb